Ile nóg ma Kopernik? Tajemnice obrazu Matejki, który przybył do Torunia

Dzieło Jana Matejki udało się wypożyczyć dzięki życzliwości Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, dla którego zakupił go w XIX wieku (za 12 tysięcy guldenów) Piotr Moszyński, krakowski kolekcjoner.

- Obraz tej klasy opuszcza mury tego muzeum bardzo rzadko. To ukłon w stronę całej naszej toruńskiej społeczności, jak i gości miasta – podkreślała podczas prezentacji dyrektor Muzeum Okręgowego Aleksandra Mierzejewska.

Obraz Jana Matejki namalowany został z myślą o 400. rocznicy urodzin Kopernika, która przypadała w 1873 roku. Malarz liczył na to, że pokaźne płótno (225x315 cm) uświetni planowane w Krakowie obchody. Dlatego nie zgodził się na wypożyczenie „Astronoma Kopernika” do Torunia. Nie wyraził tez zainteresowania sprzedażą swojego dzieła władzom rodzinnego miasta astronoma. Z tego powodu nieuwzględnienie prezentacji obrazu podczas oficjalnych wydarzeń rocznicowych w Krakowie musiał Jan Matejko odebrać jako ogromny afront. Zorganizował więc prywatny pokaz obrazu, przeznaczając dochód na cele charytatywne.

Choć na prezentacji pojawiły się tłumy, nie wszystkie głosy były entuzjastyczne. Zarzucano artyście m.in. że Kopernik na obrazie raczej odgrywa teatralną rolę, niż celebruje mistyczny moment odkrycia. Krytycy krzywili się na „sztuczne oświetlenie” i narzekali, że matejkowski astronom ma tylko jedną nogę (zarys drugiej jest słabo widoczny na obrazie).

Co ciekawe Matejko specjalnie sprowadził z Paryża oryginalne ryciny z portretem Kopernika z XVI i XVII wieku, aby jak najbardziej zbliżyć się do oryginalnych rysów uczonego. Wśród przyjaciół wytypował osobę najbardziej podobna do przedstawień ze sztychów – lekarza Henryka Levittoux, który udzielił swojej twarzy bohaterowi obrazu. Czas lekarza był oczywiście zbyt cenny, żeby godzinami przetrzymywać go w pracowni, dlatego do namalowania sylwetki posłużył 19-letni siostrzeniec żony malarza.

Na uwagę zasługuje dość wierne przedstawienie architektury Fromborka, w którym Matejko nigdy nie był. Skorzystał jednak w tym celu ze zdjęcia, umieszczając Kopernika na tarasie przed katedrą. W tle dostrzec można Zalew Wiślany i zarys średniowiecznego grodu.

Ciekawostką toruńskiej prezentacji są towarzyszące jej szkice do „kopernikańskiego” obrazu. Na szczególną uwagę zasługuje satyryczny rysunek, na którym Matejko uwiecznił domowy harmider towarzyszący mu w pracy w niewielkim mieszkaniu przy ul. Krupniczej.

Obraz „Astronom Kopernik – rozmowa z Bogiem” będzie można oglądać w Toruniu do 24 listopada. Warto jednak się pospieszyć, bo do 19 listopada pokazy są bezpłatne.