WOT przypomni o Dzieciach Torunia. Niebawem powstanie Izba Pamięci 63 pułku piechoty

W Toruniu między wojnami 3 maja miał szczególne znaczenie. Tego dnia, podobnie jak w całej Polsce, świętowano kolejne rocznice uchwalenia konstytucji majowej. Poza tym 3 maja był również świętem Dzieci Torunia, jak nazywano 63 pułk piechoty. Splot wyjątkowych okoliczności musimy jeszcze zagęścić, ponieważ 99 lat temu te wyjątkowe uroczystości były jeszcze bardziej wyjątkowe.

Zobacz wideo: Droższe napoje przez podatek cukrowy

"Przy niezwykle przepysznej pogodzie uroczysty obchód Konstytucji 3 maja zaczął się we wtorek dnia 2 bm. wieczorem capstrzykiem wojskowym - raportowało w 1922 roku "Słowo Pomorskie. - O godz. 8.30 orkiestra wojskowa obeszła główne ulice miasta. W środę 3 bm. rano odegrano hejnał z wieży ratuszowej. Przed południem około godz. 10 na Rynku Staromiejskim zebrały się towarzystwa korporacyjne miejscowe, oddziały 63 pułku piechoty oraz nieprzeliczone masy ludności cywilnej, przepełniające nawet wyloty ulic.

Po zachodniej stronie ratusza, naprzeciw gmachu pocztowego, znajdował się pięknie przystrojony ołtarz polowy. Ciemnozielone kolory oleandrów i laurów otaczające ołtarz i miłe kolory sztandarów miejscowych towarzystw na balkonie ratusza oraz dźwięki orkiestr wojskowych tworzyły bardzo podniosły nastrój wśród publiczności.

Krótko po godz. 10 przybyli przedstawiciele władz wojskowych, państwowych i samorządowych, między którymi można było zauważyć przybyłego w zastępstwie wodza naczelnego z Warszawy szefa sztabu generalnego gen. Sikorskiego, dowódcę korpusu gen. Zielińskiego, gen. Skierskiego, gen. Berbeckiego, wszystkich w otoczeniu świty, tutejszą misję francuską, wicewojewodę, pana dr Woydę, prez. miasta pana Michałka, członków magistratu itd".

"Po poświęceniu nowego sztandaru wbito kilka gwoździ pamiątkowych w jego drzewiec, poczem p. prezydent miasta po krótkim przemówieniu wręczył ofiarowany przez miasto Toruń sztandar 63 pułku piechoty przedstawicielowi naczelnego wodza, który go oddał w ręce komendanta pułku. Następnie wszyscy wojskowi należący do 63 pułku złożyli uroczystą przysięgę. Uroczystość przedpołudniową zakończyła defilada przed sztandarem, który ustawiono przy wylocie ul. Żeglarskiej. Za wojskiem kroczyły towarzystwa miejscowe, uczniowie szkół średnich, Sokół, skauci itd".

Sztandar, jaki 3 maja 1922 roku wręczył dowódcy pułku gen. Władysław Sikorski, nie był pierwszym. Zalążkiem pułku była Kompania Zachodnio-Pruska utworzona na początku 1919 roku w Inowrocławiu z ochotników, którzy przedostali się na opanowane przez powstańców ziemie z niemieckiego wciąż jeszcze Pomorza. Przez granicę przekradali się nie tylko ochotnicy (w tym orkiestra wojskowa), szmuglowano także broń a nawet tabory. Kompania miała swój sztandar, który w czasach II RP był eksponowany w toruńskim muzeum.

Rozkaz o sformowaniu Toruńskiego Pułku Strzelców został wydany w Poznaniu 30 maja A. D. 1919. W jego skład wszedł jeden batalion wielkopolski, resztę natomiast stanowili pomorzanie. Ich napływ był tak wielki, że w sierpniu 1919 roku pułk składał się już z trzech batalionów, kompanii ciężkich karabinów maszynowych oraz plutonu telefonicznego. Kiedy 7 sierpnia w Inowrocławiu gen. Dowbor-Muśnicki wręczał sztandar pierwszemu dowódcy pułku, majorowi Władysławowi Koczorowskiemu, prawo do noszenia odznaki pułkowej wzorowanej na herbie dawnego województwa chełmińskiego miało 60 oficerów, 313 podoficerów oraz 2618 szeregowców.

W styczniu 1920 roku pułk, razem z całą Dywizją Pomorską ruszył zajmować Pomorze. Torunianie, którzy 18 stycznia 1920 roku wiwatowali na cześć wkraczających do miasta błękitnych oddziałów, cieszyli się więc również na widok swoich krewnych i znajomych. Na Pomorzu Toruński Pułk Strzelców został przemianowany na 63 pułk piechoty. 19 kwietnia 1920 roku jego pierwsze oddziały zostały via Warszawa przerzucone na wschód.

Chrzest bojowy 63 pułk przeszedł na początku maja podczas walk pod Jełaniem niedaleko brzegów Berezyny. Pomorzanie pobili tam przeważające siły wroga i zajęli pozycje nad Berezyną i Dnieprem. Przeprawiając się na drugi brzeg rzeki prowadzili wojnę szarpaną. Tutaj też 12 czerwca zastała ich bolszewicka kontrofensywa. Żołnierzom w ciężkich walkach udało się odeprzeć wszystkie ataki, jednak 18 czerwca z dowództwa przyszedł rozkaz odwrotu. Cofając się, pułk był cały czas w walce z kilkukrotnie liczniejszymi siłami nieprzyjaciela. Kiedy na początku sierpnia naczelne dowództwo wycofało 63 pp z linii Bugu nad Wieprz, straty dwóch batalionów sięgały 50 procent.

Pomimo tych strat wykrwawiony toruński pułk ruszył znad Wieprza idąc na czele 16 dywizji piechoty. 24 sierpnia torunianie zajęli Łomżę, a kilka dni później zostali przerzuceni nad Bug. Uderzyli na Włodawę, dotarli do jeziora Świteź i po ciężkich walkach zajęli Szack oraz Kobryń.

Do Torunia, a konkretnie do koszar Hallera przy ul. Piastowskiej pułk wrócił w listopadzie 1920 roku. Mieszkańcy stolicy Pomorza postanowili to uczcić fundując jednostce sztandar.

„Za zezwoleniem Naczelnego Wodza, marszałka Józefa Piłsudskiego, między ramionami krzyża kawaleryjskiego umieszczono tarcze, na których wyhaftowano orły chełmińskie, godło pułku naprzemian z herbami miasta Torunia - czytamy w pochodzącym z 1929 roku w „Zarysie historji wojennej 63 Toruńskiego Pułku Piechoty". - W ramionach krzyża, na lewej stronie chorągwi wypisano szereg stoczonych przez pułk bojów”.

To właśnie ten sztandar 99 lat temu wręczył generał Sikorski i z nim Dzieci Torunia przedefilowały przez prawie całe dwudziestolecie. To on pochylał się przed prezydentem Mościckim, a także przed zaprojektowanym przez Kazimierza Ulatowskiego monumentalnym pomnikiem poległych żołnierzy 63. pułku piechoty, który stanął na placu Pokoju Toruńskiego.

Na kolejną wojnę 63 pułk poszedł jednak z innym sztandarem. Dzieciom Torunia wręczył go marszałek Śmigły-Rydz, co uwieczniła kamera. Pod tym sztandarem żołnierze 63 pułku bili się pod Grutą i nad Bzurą. Walczyli także pod Łomiankami, gdzie prowadząc żołnierzy do ataku na bagnety zginął dowódca toruńskiej 4 dywizji piechoty, zaś sześciokrotnie ranny major Jan Nawrat, ostatni dowódca tego, co zostało z 63 pułku piechoty, został nieprzytomny zniesiony przez Niemców z placu boju.

Żołnierze toruńskiego pułku piechoty pojawiali się często na kartach Albumu rodzinnego "Nowości". W kościele garnizonowym jest tablica poświęcona Dzieciom Torunia. Generalnie jednak pamięć o jednym z najważniejszych filarów przedwojennego toruńskiego garnizonu, przygasła. Chlubnym, chociaż niestety krótkotrwałym wyjątkiem była grupa rekonstrukcyjna, która pielęgnowała tradycje 63 pułku. Związane z pułkiem pamiątki ma również Muzeum Okręgowe oraz Muzeum Historyczno-Wojskowe, ulica 63 pułku pojawiła się jednak dopiero niedawno. Strażnika pamięci, który byłby skupiony przede wszystkim na Dzieciach Torunia zabrakło szczególnie w ostatnich latach, gdy zapewne odchodzili ostatni żołnierze pułku.

To się powinno zmienić teraz. Tradycje 63 pułku piechoty przejęło bowiem toruńskie Centrum Szkolenia Wojsk Obrony Terytorialnej. Zgodnie z decyzją ministra obrony narodowej, święto CSWOT będzie przypadało 30 maja, a więc w rocznicę powstania toruńskiego pułku. W centrum odznaki pamiątkowej Centrum znalazł się taki sam orzeł, jaki spoglądał z odznak i kołnierzy galowych mundurów Dzieci Torunia. W koszarach przy ul. Sienkiewicza już niebawem powstanie sala tradycji 63 pp. Remont, czy raczej prace adaptacyjne, powinny się zacząć już w maju.

Pamiątek po 63 pułku zachowało się niewiele, twórcy izby proszą więc potomków Dzieci Torunia o pomoc. Będą zbierać wspomnienia, zdjęcia, dokumenty itp. Jeżeli ktoś będzie mógł przekazać oryginały, w izbie znajdą one godne miejsce. Kontynuatorzy tradycji 63 pp wdzięczni jednak będą także za kopie zdjęć czy dokumentów. Coś już na dobry początek dostali. Nasza Czytelniczka, pani Teresa Sabiniewicz, przekazała kopie zdjęć swojego ojca, sierżanta Kazimierza Fijała. Ja natomiast przekazałem zdjęcia, które kiedyś kupiłem na aukcji.

Jeżeli ktoś jeszcze chciałby wesprzeć Izbę Tradycji 63 pułku piechoty proszony jest o kontakt z kapitanem Mariuszem Podrazą z Centrum Szkolenia Wojsk Obrony Terytorialnej w Toruniu. Telefon: 887-751-398, lub e-mail: [email protected].