Szczepionka przeciw Covid-19: pytania, które zadają sobie seniorzy. Odpowiada nasz ekspert, prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Mazur

Pani Teresa, emerytka po sześćdziesiątce z Katowic, choruje na cukrzycę i nadciśnienie. Niecały rok temu zakończyła terapię onkologiczną. Bardzo chciałaby, żeby dzieci i wnuki odwiedzały ją tak samo często, jak przed pandemią. - Jak dotąd udało mi się uniknąć zakażenia koronawirusem, ale mam znajome, które przechorowały covid, niektóre bardzo ciężko - opowiada.

Dlatego, jak twierdzi, poważnie rozważa zaszczepienie się przeciwko COVID-19. Ma jednak wiele wątpliwości. Czy jej przypadłości nie dyskwalifikują jej do przyjęcia szczepionki? Kiedy i gdzie trzeba się zarejestrować? Z jakimi niepożądanymi odczynami poszczepiennymi powinna się liczyć? Wreszcie czy skończy się na jednorazowej dawce czy szczepienie trzeba będzie powtarzać cyklicznie? W końcu teraz tyle mitów narosło wokół szczepień. - Mam nawet sąsiadów, którzy mnie od tego odwodzą - przyznaje.

1. Jak mam zgłosić zamiar zaszczepienia się?
Prof. Włodzimierz Mazur: Po 15 stycznia seniorzy mają mieć możliwość zapisywania się na szczepienia. Zapisywać się będzie można w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej i szpitalach, w których będą funkcjonowały punkty szczepień, a także telefonicznie, dzwoniąc na specjalną infolinię (nr tel. 989 lub 22 62 62 989). Wcześniej osobom z I grupy wygenerowane zostaną tzw. e-skierowania, których posiadacze będą mogli zarejestrować się na szczepienie (według instrukcji na stronie gov.pl/szczepimysie e-skierowania będą ważne 60 dni i będą generowane automatycznie, w transzach zgodnych z kolejnością szczepień dla określonych grup wiekowych i zawodowych. Lekarze będą mogli także wystawić pacjentom indywidualne e-skierowania, np. dla osoby nieposiadającej numeru PESEL – przyp. red.).

2. Mam choroby towarzyszące – cukrzycę, chorobę wieńcową, nadciśnienie, leczę się onkologicznie. Czy to dyskwalifikuje mnie do przyjęcia szczepienia przeciw SARS-CoV-2, bo pociąga za sobą zbyt duże ryzyko?
To nie tylko nie dyskwalifikuje, ale nawet stanowi wskazanie do zaszczepienia się. Dlatego, że cierpiący na te choroby w przypadku zakażenia się SARS-CoV-2 mogą ciężej lub nawet dramatycznie ciężej przechodzić COVID-19. Są to tzw. choroby współistniejące, które w razie infekcji stanowią dodatkowy czynnik ryzyka. Sam fakt przechodzenia leczenia onkologicznego, chorowania na cukrzycę, nadciśnienie czy chorobę wieńcową nie stanowią przeciwskazania. Przeciwwskazaniem do każdego szczepienia jest czynny stan zapalny u pacjenta, dlatego stan zdrowia pacjenta będzie oceniał lekarz, który będzie jednocześnie do szczepienia kwalifikował. Przeciwwskazaniem jest także odnotowany u pacjenta wstrząs anafilaktyczny czy ciężka reakcja alergiczna, do których doszło przy okazji wcześniejszych szczepień lub przyjmowania innych produktów medycznych, na przykład leków. O wszystkich takich reakcjach należy poinformować lekarza kwalifikującego, który skalkuluje ryzyko podania szczepionki.

3. Czy szczepienie boli, a jego podanie różni się od aplikacji innych szczepionek przeciw chorobom zakaźnym?
Mogę odpowiedzieć na to pytanie opierając się na własnym doświadczeniu, ponieważ pierwszą dawkę szczepionki przeciw COVID-19 już przyjąłem. Osobiście w ok. 2-3 godziny po szczepieniu zacząłem odczuwać ból w miejscu podania szczepionki, który ustąpił po kilku godzinach, a następnie wrócił w nocy. Wystąpiły także bóle mięśniowo-stawowe. Są to jednak dolegliwości wkalkulowane w podanie szczepionki, reakcje, z którymi należy się liczyć, a które są mocno zindywidualizowane. Nie uogólniałbym, że wystąpią u każdego.

4. Czego mogę spodziewać się po szczepieniu? Jakich skutków ubocznych?
Skutki uboczne dzielimy na systemowe i lokalne, które występują w miejscu iniekcji, a także uogólnione systemowe – najczęściej są to stany podgorączkowe, bóle mięśniowo-stawowe, ogólne uczucie osłabienia, sporadycznie wymioty i biegunka. Poważne działania niepożądane na chwilę obecną są na bieżąco raportowane, aczkolwiek kazuistyczne przypadki pokazują, że może dochodzić do bardzo rzadkiego powikłania, jakim jest zapalenie rdzenia kręgowego i mózgu. Do takiego przypadku doszło po podaniu szczepionki w Meksyku. Trzeba jednak pamiętać, że zaszczepionych zostało już ok. 10 mln ludzi na świecie, a każdego następnego dnia szczepi się kolejnych kilkaset tysięcy osób, więc działania niepożądane będą coraz szerzej raportowane. Trzeba liczyć się także z tym, że po przyjęciu szczepionki mogą wystąpić reakcje alergiczne czy wstrząs anafilaktyczny i trzeba być przygotowanym na to już w momencie samego podawania szczepionki. Dlatego też po podaniu preparatu pacjent zostanie pod obserwacją przez 30 minut.

5. Ile płaci się za szczepionkę?
Szczepionka jest bezpłatna. Jest w 100 procentach refundowana przez państwo. Nie słyszałem, aby jakikolwiek kraj szczepił swoich obywateli przeciw SARS-CoV-2 odpłatnie.

6. Czy mam wpływ na to, jaką (jakiego producenta) szczepionkę mi podadzą w punkcie szczepień?
Obecnie dysponujemy w Polsce szczepionką tylko jednego producenta, wyprodukowaną przez Pfizer i BioNTech. Nie ma zatem wyboru. Z tego co się orientuję, są już zamówione szczepionki kolejnych producentów. Trudno jednak stwierdzić, czy pacjent będzie miał możliwość wyboru, którego producenta szczepionkę otrzyma. Obecnie jedna fiolka szczepionki wystarcza na sześć dawek. Trudno mi wyobrazić sobie, jak można by rozwiązać to technicznie, żeby każdy miał prawo wyboru, którego producenta preparat dostanie.

7. Czy szczepienie trzeba będzie powtarzać cyklicznie?
Szczepienie ma charakter dwudawkowy. Po trzech tygodniach od podania pierwszej dawki trzeba przyjąć drugą. Nie wiemy jeszcze, jak będzie zachowywał się wirus. Czy będzie mutował, tak jak obecnie robią to wirusy grypy. Jeśli tak, może okazać się, że trzeba będzie szczepionki cyklicznie powtarzać. Pytanie czy byłyby to obecne szczepionki, czy odpowiednio zmodyfikowane. Trudno mi na tę chwilę przewidzieć dalszy rozwój sytuacji w tym zakresie.

8. Czy badania kliniczne szczepionek były prowadzone także na osobach starszych?
Zakładamy, że przedział wiekowy grupy osób badanych obejmował ludzi do 65. roku życia. Czy starszych? Na to pytanie nie jestem w stanie odpowiedzieć.

9. Ile osób musiałoby się zaszczepić, żebyśmy zyskali odporność populacyjną?
Odporność można uzyskać w różny sposób, także przechorowując koronawirusa. Zakładamy jednak, że dla osiągnięcia poziomu bezpieczeństwa populacyjnego wskazane byłoby zaszczepienie co najmniej 70 proc. społeczeństwa, ale optymalne byłoby pełne wyszczepienie.

10. Czy jeśli przeszłam już zakażenie koronawirusem, także powinnam się zaszczepić?
Zakładamy, że osoby, które zachorowały, mają odporność, ale ta odporność może być tymczasowa. Poziom przeciwciał u niektórych z czasem obniża się. Co więcej, są osoby, które przechorowały covid i nie wygenerowały odporności. Dlatego ozdrowieńcy także powinni się zaszczepić. Zasadniczo, niektórzy przyjmują, że można odroczyć szczepienie osób, które przeszły już zakażenie, jednak my takiej strategii nie przyjęliśmy. Zakładamy, że powinni szczepić się wszyscy, niezależnie od tego, czy byli już zakażeni czy nie.