Od Nieszawy do Dybowa - trzeci sezon nieinwazyjnych badań archeologicznych pod Toruniem

Zespół archeologów, kierowany przez Piotra Wronieckiego, korzystając z nieinwazyjnych technik, czyli bez wbijania łopaty stara się odtworzyć wygląd zaginionego miasta i jego okolicy. Dotychczasowe badania pozwalają odtworzyć Starą Nieszawę jako zamieszkały przez kilka tysięcy osób organizm miejski, ze zwartą zabudową, olbrzymim rynkiem, wyraźnie zarysowanymi dzielnicami, regularnym układem ulic, zorganizowaną przestrzenią handlową i produkcyjną oraz zwartym systemem fortyfikacji ziemno-wodnych. Nieszawa istniała w ochronnym cieniu Zamku Dybowskiego niespełna 40 lat. Celem założenia miasta z inicjatywy króla Władysława Jagiełły (prawa miejskie w 1425 r.) była handlowa konkurencja z krzyżackim Toruniem. Sukces jaki osiągnęło miasto doprowadził do buntu niezadowolonych mieszczan toruńskich przeciwko nieudolnym władzom krzyżackim, w wyniku czego miasto oddano pod władzę polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka. Król w uznaniu zasług torunian nakazał zburzenie konkurencyjnego ośrodka i jego równoczesne relokowanie 32 km w górę Wisły, gdzie Nieszawa znajduje się do dziś. Miejsce, gdzie znajdowała się Stara Nieszawa nigdy nie zostało zabudowane a wzniesienie wału odgradzającego tereny zalewowe Wisły od dzielnicy Podgórz zatrzymały przekształcenia tego obszaru. W oparciu o wcześniejsze badania wykopaliskowe toruńskiej archeolog Lidii Grzeszkiewicz-Kotlewskiej i wieloletnie obserwowanie terenu z powietrza (prospekcja lotnicza) prowadzone przez archeologa Wiesława Stępnia, możliwe stało się stworzenie projektu badawczego zakładającego zaangażowanie technik geofizycznych dla rozpoznania zagrzebanych pod ziemią struktur – reliktów opuszczonego miasta.Archeolodzy Piotr Wroniecki, Marcin Jaworski i Stanisław Rzeźnik, wspomagani przez geografa Szymona Domańskiego, dotychczas odkryli pełny zasięg miasta, jego wewnętrzną strukturę, układ ulic i zabudowań. W swoich badaniach używają metody magnetycznej, która pozwala wykryć zagrzebane relikty budynków i dawne przekształcenia terenu (posiadają one własne pole magnetyczne, inne od naturalnego pola Ziemi), oraz metody elektrooporowej, która mierzy opór prądu rozchodzącego się w ziemi, umożliwiając wykrycie m.in. piwnic i murów dawnych budynków. Wyniki badań uzupełnione o techniki geodezyjnej dokumentacji oraz fotografię z powietrza (z pokładu samolotu lub przy użyciu zdalnie sterowanych dronów) rozbudowywane są od trzech lat i po każdym roku założenia weryfikowane w oparciu o nowe dane. Obecny stan wiedzy wraz z opartymi na badaniach naukowych trójwymiarowymi rekonstrukcjami stworzonymi przez Jakuba Zakrzewskiego zaprezentowany jest na stronie projektu: staranieszawa.plW bieżącym roku badania koncentrują się na rozpoznaniu krajobrazu archeologicznego (historycznego zaplecza) Starej Nieszawy oraz dokładnemu rozpoznaniu struktur centrum miasta – obszaru skupionego wokół rynku. Dotychczas udało się zarejestrować zaburzenia wywołane przez relikty zabudowy śródrynkowej – potwierdzające jej istnienie oraz namierzyć duży budynek znajdujący się na wschód, wstępnie utożsamiany z kościołem p.w. Św. Jadwigi. Jest to znamienite odkrycie, gdyż wg. przekazów historycznych naprzeciwko kościoła znajdować się miała posiadłość Stanisława Ciołka (1382-1437), biskupa poznańskiego, sekretarza oraz podkanclerza królewskiego Władysława Jagiełły.Dalsze badania, realizowane ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przyznanego łódzkiemu oddziałowi Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich w ramach projektu: „Od Nieszawy do Dybowa – nieinwazyjne rozpoznanie krajobrazu archeologicznego pomiędzy Małą Nieszawką a Zamkiem Dybowskim" skupione są w okolicy zamku krzyżackiego w Małej Nieszawce. Projekt ma na celu rozpoznanie również przy użyciu metod nieinwazyjnych najbliższej okolicy zamku krzyżackiego, czyli wykrycia struktur podgrodzia, pobliskiej zabudowy średniowiecznej i wszelkich ewentualnych przekształceń terenu przeprowadzonych w odległych czasach. Gród w Małej Nieszawce stanowił siedzibę najdalej na południe wysuniętej komturii Państwa Zakonnego. W 1410 r. gród został zajęty przez Władysława Jagiełłę podczas wielkiej wojny z zakonem. Osadę i zamek z rozkazu króla zrównano z ziemią ok roku 1424, a osadnictwo przeniesiono w rejon Zamku Dybowskiego, gdzie odnaleziono i odtworzono średniowieczną lokację Nieszawy. Badania podjęte w bieżącym roku starają się uzupełnić lukę w wiedzy dotyczącą historii miejsca, z którego Nieszawa jako organizm miejski rozpoczęła swoją wędrówkę.