Początki kina w Toruniu

Osoba, której to zawdzięczmy w prasie niemieckiej figurowała jako J. Lyskowski. A tak naprawdę była to Joanna Łyskowska, która dziś nazwano by biznes woman

- Premierowe projekcje obejmowało: „Misterium Męki Pańskiej”, kolorowany obraz „Czarodziej i motyl”, tragedie „Macocha”, „Polowanie na sarny” - mówi Katarzyna Kluczwajd, historyk sztuki, regionalistka, autorka znakomitej książki „Toruńskie teatry świetlne, czyli kina, wytwórczość filmowa i miejscowe gwiazdy 1896 - 19389”. Bilety kosztowały 50 i 30 fen., miejsce stojące - 20 fen.
W 1907 r. wytyczono trzecią linię tramwajową w naszym mieście- na Chełmińskie Przedmieście. Dzięki niej torunianie łatwiej mogli dostać się do przedmiejskiego przybytku rozrywek Viktoria Park przy skrzyżowaniu Grudziądzkiej z Szosą Chełmińską, na przeciwko obecnego targowiska.
Tam właśnie przedsiębiorcza torunianka Joanna Łyskowska miała restaurację- ogród i tam powstał pierwszy w mieście teatr świetlny (Lichtspiele-Theater) o charakterze stałym.
W owym czasie polscy mieszkańcy Torunia podchodzili z dużą rezerwą do teatrów świetlnych, gdyż owo cudo pochodziło z Niemiec i mogło służyć germanizacji. - To znamienne, że pierwszy stały kinematograf w zniemczonym Toruniu uruchomił przedsiębiorca polski, a do tego - kobieta - zauważa Katarzyna Kluczwajd. - Może Łyskowska dostrzegała moc tego medium, za pomocą którego znikały granice - geograficzne, polityczne i mentalne?

Kim była Joanna Łyskowska? Jak podają źródła - „akademicznie wykształconą modystką”, córką bydgoskiego szewca. W 1893 r. otworzyła zakład eleganckiej krawiecczyzny damskiej, od kapeluszy do kostiumów przy ul. Prostej 30. Prowadziła pierwszą w mieście fabrykę kostiumów maskowych i dla teatrów, z wypożyczalnią, no i Viktoria Park - „miejsce zabaw i rozrywek torunian wszystkich narodowości”. Była już żoną Alberta i matką Haliny.
Warto wiedzieć, że jej siostrzenica to słynna Ola Obarska, śpiewaczka, aktorka, autorka tekstów dla Violetty Villas, Sławy Przybylskiej, Mieczysława Fogga czy Ireny Santor; dość wspomnieć tylko słynną „Ciao, ciao bambino”, czy „Herbaciane pola Batumi”.
W polskim już Toruniu Joanna była właścicielką salonu mody, z wyrobem damskich sukienek, kostiumów i płaszczy (Rynek Staromiejski 16) - nad kawiarnią Dorscha. Zmarła w Toruniu w 1956 r. Nie wiadomo, gdzie została pochowana. Jak długo przetrwał teatr świetlny Łyskowskiej? Zapewne tylko kilka tygodni, może miesięcy. Restauracja-ogród nadal funkcjonowała. W 1909 r. otwarto nową salę Varieté, w 1913 r. zmodernizowano wielką salę imprez , która przyciągała przedziwne zespoły i artystów, np. teatr karłów z Hamburga (1917), egzotyczną tancerkę indyjską z pokazem tańców orientalnych , zawody zapaśników z udziałem obcokrajowców. Znów stawały tutaj kina wędrowne, jak przed teatrem świetlnym pani Joanny.

1907 rok był dobrą dekadą dla Torunia. Ukończono budowę gmachu Szkoły Przemysłowej przy Fosie Staromiejskiej, obecnie Collegium Maius UMK. Jan Ruchniewicz uruchomił pierwszą w mieście polską fabrykę pierników (ul. Kościuszki 36),no i wytyczono ową trzecią linię tramwajową.
Na początku kwietnia powstał kolejny stały kinematograf pod nazwą Zebtral Theater Thorn dyrektora Windorfa. Inauguracyjny pokaz odbył się 14 kwietnia, a filmy wyświetlano codziennie od 16.00 do 23.00.